Scherptediepte bij de hondenbevalling

Bij de fotoreeks die ik maakte van de bevalling van onze hond Famke was scherptediepte een belangrijke factor. Dat kwam door de kleine beschikbare ruimte, de korte afstand waarop gefotografeerd moest worden en het snel bewegende onderwerp.

Scherptediepte is – net als kleur, lijnen, vormen en lichtval – een aspect dat de compositie bepaalt. Keuzes – in de praktijk soms gemaakt in een splitsecond – creëren samen het eindresultaat. De scherpe gebieden trekken de aandacht. Wazige gebieden beoordeelt de kijker als vorm. Welke kleur en vorm heeft dit gebied? Scherptediepte vraagt van de fotograaf enerzijds technische kennis en geschikt materieel, anderzijds creativiteit en gevoel voor compositie. Scherptediepte is in sommige situaties ook simpelweg een beperkende factor. Bij het fotograferen van een bevallende hond bijvoorbeeld, is scherptediepte je enerzijds tot last, anderszijds tot lust.

Welke lens kies ik, was mijn allereerste vraag, toen ik me ging voorbereiden op deze fotoshoot. Ik koos voor de 50 mm lens omdat die klein is in omvang en lichtgevoelig. Dat woord ´lichtgevoelig´ zette me echter wel direct op het verkeerde been. Het klinkt alsof je hogere sluitertijden kan gebruiken als je een lichtgevoelige lens gebruikt. Het betekent echter alleen maar dat de lens over een groot diafragma kan beschikken, in mijn geval f 1.8. Of je daar wat aan hebt, hangt af van de grote van je onderwerp. Voor het fotograferen van een persoon recht van voren heb je bijvoorbeeld 30 centimeter scherptediepte nodig, voor een grote groep mensen soms wel drie meter. Ik berekende dat ik voor mijn hondjes 10 tot 50 cm nodig had.

De hoeveelheid scherptediepte wordt bepaald door de afstand waarop je fotografeert en door de lens die je gebruikt. Hiervoor bestaan handige (hyperfocaleafstand-)tabellen en apps. Mijn geïnstalleerde hyperfocale app leert me bijvoorbeeld: met een scherpstelafstand van 3 meter bereik ik met mijn 50 mm-lens en een diafragma f 1.8 ongeveer 36 centimeter scherptediepte.

Echter, bij de één meter scherpstelafstand die ik ter beschikking heb tijdens de geboorte van de jonge hondjes, wordt de scherptediepte in de foto slechts 3 centimeter als ik het diafragma maximaal open laat staan, dus op f 1.8. Zou ik per ongeluk mijn camera iets dichterbij houden, dan wordt de scherptediepte nóg kleiner, één millimeter. Dat ga je vast geen scherpe foto meer noemen.:

Het vooronderzoekje op mijn app leerde mij dat ik met mijn 50 mm-lensje minimaal een diafragma van 5.6 moet gaan gebruiken tijdens de hondenbevalling. Dan heb ik 12 cm scherptediepte als ik scherpstel vanaf 1 meter. Maar ik moet ook opletten: stel ik scherp op een afstand van een halve meter met het diafragma op f 5.6 dan wordt nog slechts twee centimeter scherp. (Dit zag ik later inderdaad terug bij de foto´s).

Om op een halve meter afstand te kunnen gaan fotograferen – wat ik graag wilde – zou ik diafragma f 22 moeten gebruiken. Dan zou ik 11 cm scherp kunnen krijgen vanaf een halve meter. Om met zo´n klein diafragma te werken zal ik heel veel licht ter beschikking moeten hebben. Ondanks de zonnige dag en de werpkist bij het raam had ik dat waarschijnlijk niet. Mijn zeer bewegelijke, bevallende hond vraagt namelijk om snelle sluitertijden: alle jonge beestjes worden tussen het bevallen door zorgvuldig schoongelikt moet je weten. De snelle bewegingen die dit oplevert combineren niet zo goed met het weinige licht dat door het kleine diafragmagaatje f 22 valt. (En inderdaad, ook dit zag ik later terug op de foto´s ).

Ik maakte een testopname om te bepalen wat er mogelijk was qua sluitertijd: de sluitertijd op 1/400ste – zoals ik het liefst zou willen – vroeg om een iso-waarde van boven de 20.000. Ik zette de sluitertijd daarom toch maar wat langzamer, op 1/160ste. Dan had mijn camera een iso van 800 nodig, wat toch een stuk minder korrelig effect geeft.

Na al mijn overwegingen zet ik mijn camera klaar met de volgende instellingen: 50 mm-lens, f22, s 1/160 en iso automatisch (rond de 800). Het eerste hondje wordt geboren. Ik varieer tijdens de bevallingsshoot met het diafragma. Als ik bijvoorbeeld zie dat de iso-waarde omhoog schiet, vergroot ik het openingsgat in de lens, maar maximaal tot f 5.6. Ik varieer ook zo nu en dan met de sluitertijd, maar merk dat die, zoals verwacht, eigenlijk niet veel lager kan. Een scherpstelafstand van minimaal een meter aanhouden blijkt in de praktijk ook moeilijk, want de hondjes kruipen in vreemde hoekjes. Tja en ik dan natuurlijk ook, want: alles voor de foto.

In de slider bekijk je het eindresultaat: Famkes bevalling van zeven jonge hondjes.